Duurzaamheid als antwoord op milieuvernietiging, opwarming van de aarde en groeiende ongelijkheid. Is dat mogelijk binnen het kapitalistische systeem of komen we dan niet verder dan te kort schietende aanpassingen?

Dat is een vraag die neoliberale regeringen wereldwijd en de oppositie daar tegen al decennia bezig houdt. Het probleem binnen de huidige situatie is echter de onderlinge concurrentie. Wil een bedrijf overeind blijven dan zal deze zijn producten goedkoper moeten aanbieden dan zijn concurrent en dat betekent dat men internationaal op zoek gaat naar de laagste lonen en de laagste grondstofprijzen met alle gevolgen van dien voor milieu, klimaat en economische ongelijkheid. Bedrijven en ook regeringen zitten in een spagaat tussen hun korte en hun lange termijn belang. Op lange termijn zijn alle bedrijven gebaat bij een schoon milieu en klimaat en een evenwichtige verdeling van inkomsten. Op de korte termijn echter ziet men zich gedwongen scherp te concurreren. Op de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum in Davos, waar alle belangrijke CEO’s elkaar treffen, erkent men al jaren het probleem en zegt men openlijk dat het kapitalisme van de 20ste eeuw niet meer mogelijk is in de 21ste eeuw .

Maar hoe lossen we dat op ?

Het neoliberale denken houdt in de meeste landen nog krampachtig vast aan de ideologie van de zegen van de vrije markt waardoor uiteindelijk alles weer goed komt. Het bedrijfsleven, die lange tijd leunde op deze ideologische aanname, zet daar steeds meer vraagtekens bij.

Vanuit dit pragmatische, realistische denken komen enkele topmensen van grote bedrijven tot uitspraken en conclusies die je voor tien jaar terug vooral hoorden bij de milieubeweging en de internationale koepels van de vakbeweging.

Een van die voorlopers is Paul Polman tot voor enkele jaren terug de topman van Unilever. In zijn tijd als topman probeerde hij van Unilever een bedrijf te maken wat duurzaam en dienstbaar was aan de gehele wereldsamenleving. Dat veel van zijn voornemens strandde had alles te maken met de weerstand van aandeelhouders die hoge winsten hier en nu belangrijker vonden dan een lange termijnbeleid. Polman is sinds 2019 met pensioen en schreef een boek “ Netto Positief “. Hoe belangrijk en onontkoombaar hij een duurzame bedrijfscultuur vindt, wordt duidelijk aan een aantal uitspraken in het boek die ik hieronder wil citeren. Het begint al met:

“Het is tijd om te ontwaken uit onze vijftig jaar lange zombie-achtige obsessie met winsten – de obsessie met aandeelhouderswaarde heeft de bedrijven veranderd in zielloze geldmachines“. Het hele boek en een recensie daarvan lees je in Trouw van 21 december is een aanklacht tegen het korte termijn denken van bedrijven. Bedrijven zo stelt Polman : “ moeten voorop lopen bij de aanpak van de twee grote problemen van deze tijd; de opwarming van de aarde en de heersende ongelijkheid“. Zo zijn er veel meer ‘actiegroepachtige‘ uitspraken die je niet verwacht van een voormalige CEO van Unilever. Hij vindt het een schande dat 95 % van de winsten van Amerikaanse bedrijven terecht komen bij aandeelhouders en bestuurders en dat bedrijven in Amerika onbeperkt geld geven aan politieke partijen noemt hij “gelegaliseerde corruptie“.

Stevige taal maar vind hij dan ook dat het hele systeem afgeschaft moet worden. Nee, dat ook weer niet. Bedrijven zegt hij even verder “ kunnen hun aandeelhouders uitstekend bedienen als ze goed zijn voor de mensheid; vergroenen loont, ook financieel“.

In zijn CEO tijd noemde hij Unilever ooit “een NGO met winstmotief“. Een win win situatie dus. Nou ik help het hem hopen maar persoonlijk denk ik dat er daarnaast meer moet gebeuren. Alleen internationale wet en regelgeving die van bedrijven eist zich te houden aan criteria die milieu en klimaat beschermen alsmede garant staat voor leefbare lonen, zullen effectief uitwerken. Verandering van de publieke opinie in die richting en een toename van realisme bij ondernemers en regeringen zal noodzakelijk zijn. De visie en mentaliteit van Polman is daarbij een zeer positieve stap. Als uitsmijter citeer ik nog even de ondertiteling van zijn boek en die luidt:

“Hoe je een succesvol en duurzaam bedrijf creëert door meer te geven dan te nemen“.

Dat lijkt me een mooie wens om het nieuwe jaar in te gaan zowel voor Polman, voor mijzelf en voor alle lezers van deze column.

hansbeerends@planet.nl

Hans Beerends (1931) werkt vanaf eind jaren zestig als organisator, coördinator en publicist binnen de derdewereldbeweging. Hij was medeoprichter en coördinator van de Wereldwinkelbeweging.